Neoklasizismoa

Neoklasizismoa XVIII. mendearen bigarren erdialdean eta XIX. mendearen hasieran Europan garatu zen mugimendu artistikoa izan zen.

  • Neoklasizismoa
  • Xabier Maria Munibe
  • Munibe -Gabon Sariak-
  • Pedro Inazio Barrutia
  • Barrutia -Gabonetako ikuskizuna -I-
  • Barrutia -Gabonetako ikuskizuna -III-

neoklasizismoa -Larramendi-

Aita Manuel Larramendi bere garaiko idazle askoren gidari ageri zaigu, euskarazko lan askoren zuzenketak egin eta atarikoak idatzi baitzituen. Euskal testuen ekoizpenaren erdigunea XVIII. mendetik aurrera Lapurditik Gipuzkoara nola igaro ziren azaltzeko arrazoi ekonomikoak-eta aipatu badira ere, hein batean Larramendiren eraginari esker gertatu zela defendatu dute zenbait ikertzailek.

Zergatik euskarak, hain hizkuntza biziak eta beste edozein baino zaharragoak, ez ditu euskaldun guztiak batera eta elkarrekin nazio aske batean, beste hizkuntza eta nazioen menpekotasunetik at ikusiko? Zergatik egon behar dute Espainiako hiru lurraldek (Gipuzkoak, Arabak eta Bizkaiak) Gaztelaren menpean (eta zer ez nuke esan behar Nafarroako erresumaz?) eta beste hiruk (Lapurdik, Zuberoak eta Nafarroa Behereak) Frantziaren menpean?

—Aita Manuel Larramendi

Neoklasizismoa -Munibe-

Neoklasizismoa Barrokoa eta rokokoaren gehiegikerien aurkako erreakzioa izan zen, eta antzinate klasikoaren eta zibilizazio greko-erromatarraren oroimena izan zuen ardatz. Eredu klasikoak kopiatzen ziren, oso era zehatzean aztertuz. Printzipio nagusiaren muina, arrazoia sentimenduari gailentzean zetzan.

Munibe -Gabon Sariak-

Kopla jostalluak (IRUGARREN OSALDIA)

Ezagun du munduak
Jesus jaio dena;
Ain dago mudatua,
Ez dirudi lena;
Len guzia zan pena,
Negar, naibageak,
Ta oraiñ atsegiñ, gusto,
Algara, parreak.

Gorroto, errierta,
Auziak ta gerra,
Gaitzak, gose, gezur ta
Intentzio okerrak
Juanik, ia ez dago
Ezerren bildurrik,
Ta ala dago mundua
Zeru bat egiñik.

Abogadu, eskribau
Eta merioak,
Mediku, barbero ta
Botikarioak,
Ez dira bear; ta argatik
Izango da sarri
Hipokrates gaxoa
Saguen janari.

Ezpatak, lantzak eta
Beste arma guziak
Erositzen dituzte
Errementariak;
Ta alperrikan ez dediñ
Galdu burni ura,
Enpleatzera diaz
Gure probetxura.

Atxur, burdiñara ta
Golde biurturik,
Nekazari langiñak
Ongi giaturik,
Emango digu lurrak
Garia ta artoa,
Gaztaña, sagardoa
Ta ardoa naikoa.

Garia ta artoa
Merke ta ugariro,
Gaztaña ta sagarra
Berriz urte-oro;
Ta ardoak, galdurikan
Lengo malizia,
Ez gaitu moskortuko.
Edan zia-zia.

Ez da onezkero esango
Gezurrik batere,
Egia esango dute
Dendariak ere:
Juan da emendik tranpa
Ta pede gaistoa,
Ia ur bage saltzen da
Tabernan ardoa.

Basa arteko piztiak
Malso-malso egiñik,
Ez dute ya alkar jaten,
Ta aiñ gitxi gizonik.
Bat egiñik guziak
Alkarren artean
Bizi dira etsai gabe,
Kontentuz, bakean.

Otsoa ta ardia
Zelai zabalean
Sarri ekusten dira
Biak jolasean;
Alberdanian txita
Aizariarekiñ.
Portugesa laztanga
Gastelaubarekiñ.

Auxen bai dala egiaz
Denbora urrezkoa,
Ta ez len koplari zarrak
Erausitakoa;
Oraiñ aien amesak
Egia sorturik,
Ekusten ari zera
Pozez zoraturik.

Baña kanta berri au
Geitxo luzatu da,
Nere eztarri tristea
Ia urratu da;
Naiago det ixildu
Katarratu baño;
Agur, nere jendeak,
Urrengo urteraño.

NEOKLASIZISMOA -BARRUTIA-

Neoklasizismo izena XIX. mendean eman zitzaion higikunde honen balioa gutxiestearren, izaera inpersonala eta hotza egozten bitzioten. XVIII. mendean ordea, garai neoklasikoan ziardutenek Egiazko Estilo izena eman zioten Neoklasizismoari. Izan ere, Berpizkunde berri baten izaera eman nahi zioten, egia atenporalen baieztapen bezala.

barrutia -Gabonetako ikuskizuna -I-

VIRGEN:
        Trinidade altuko seme bakarra
        Arren adiezazu gure negarra
        Zatoz Orienteko eguski klarua
        Akordadu bekizu Adan ichua
        Adanek egiñ eban ichurik bekatu
        Aren da gure kulpak damu ditugu
        Merezidu ez arren parkazionoa
        Bakigu zen zarana piadosoa
        Profeta sagraduak eskribidu eben
        Nola zan Jaun aundi bat jaioko Belenen
        Bera zala izango salbadorea
        Desegindu egian gure kulpea
        Donzella bategainik xaiokozala
        Nor izango ote dau Jaun onek Ama?

                Sale el Angel
ANGEL:
        Ave mila bider Birjiña Maria
        Ni naiz zeru altuko mandataria
        Zerureanik dakart embajadea
        Zeu zarala izango Jaunaren amea.

VIRGEN:
        Ezagutu ezpadot sekula gizonik
        nola jaioko da Jaunori neugainik?

ANGEL:
        Ez dozu zer ifini batere dudarik
        Ez ta zeruarentzat imposiblerik
        Imposibleak eurak aditu nagizu
        Egimbite esanak egite ditu. (váse)

SAN JOSE:
        Izorra sentizen dot neure esposea
        Aditu ezin dot nik zer dan kausia
        Donzella bat ain garbia
        Nola zaran zu Maria
        Nola da posible
       ay, ay, ay ene!
        Ez dot nik merezizen zeugaz geldizea
        Zer egingo neuke ¡ai! ene tristea
        Fuerza jat juatia
        Imposible egotea
        Zeugainik ausente
        ay, ay, ay ene! (échase a dormir)
                Aparece el Angel

ANGEL:
        Jospeh itzi bekio pentsamentu orri
        Biotzeko penea desterra bidi,
        Zure esposeagan ez da posible
        Inok edirozea kulparik batere
        Labur da gizonaren adimentua
        Adizeko Jaunaren ordenadua
        Espiritu Santuak keriza eginik
        Jesusa xaiokoda Virjiniea gainik (váse)
                Edicto de Cesar
                Salen el Ministro y el Gracioso

barrutia -gabonetako ikuskizuna -III-

LUZIFER:
        Izanik infernuko prinzipe andia
        Demonio guztien agintaria
        Ni orain indar baga ni orain loturik
        Sein bat baster baten jaioagaitik
        Luzifer altibo soberbioa
        Nun da anchiñako ire brioa
        Pena garratz, rabia, tormentu andiak
        Abrasatzen deust errai gustiak
        Iregibidi lurra irunsi nagi
        Sekula ainbat pena estot eugi
        Ene infernua dago Belenen
        Enaiz atrebitzen gaizki esaten
        Señora birtuosa (zer esango dot
        Gaizki nai arren esan ezin dot)
        Señora birtuosa ¡ai ene tristea!
        Andra gustien artean kulpa bagea
        Donzella daguala semea egin dau
        Nik ezin aditu dot misterio au
        An dago agura bat ez mundukua
        Gura nukean baño santuagua
        Aí ni mila bíder desdichadua!
        Nola ausi deusten neure burua
        Orain portalean jaio-dan orrí
        Ausía emango deusat sekula beti
        Gizonak ene kontra ainbat podere
        Gizona izatea ez da posible
        Nun aiz Asmodeo, nun aiz Berzebu
        Ocasino onetan fabore indazu
        Fabore infernua, fabore, fabore,
        Lagun izango dogu Erodes errege
        Zierra, zierra, guerra, guerra.
                (hacen ruido: salen Asmodeo y Berzebu (sic.)

GRACIOSO:
        Lian, lan bere, lian lan bere gabaren alegerea
        Lian, lan bere gauza ona dok buzkantz ondo betea
        Lian, lan bere, emenchen datoz amar libra okela
        Lian, lan bere birao gura eztala ene sabela
        Lian, lan bere, bai nik ekarri presentean neurekin
        Guzurrik batere asmatu baga zaspi ochaba chakolin
        Afaritako esala falta arrain zabala salsatan
        Salsatako zeruak xakin zeinbat inchaur jo ziran
        Lian lan bere, Lian lan bere ondo nago kontuan
        Salsa xaiten iru motrallu pedazadu nituan
        Lian lanbere irunsi ditu eunda ainbat gaztaña
        Egía da ta artu zituen lagun bik garau bana
        Sagarrak bere eziran falta mispil ustelak abondo
        Lian lan bere ediro zenda ene tripea gaur ondo
        Ogiak bere baziran iru bakocha lau librakoa
        Lian lanbere ezegoala geldirik orduan aoa
        Lian lanbere echetik nator egiten paseadea
        Lian lanbere dijerizeko neure afari puskea
        Lian lan bere, Lian lan bere
Mira á los demonios, túrbase y dice:
        Arako ura zer jente
        Losauaño bildurragoñok ikaratu najok
        Korpuz gustia ikara jarri auxe dok bide obia
        Ene kontra baldin badatoz orpoak erakustia
        Berna gogorrak milazemai neuk egitea kunplida
        Menturaz neu legez ikaratuta igesi juango dira

munibe eta barrutia -armiarma-n