Aditza

Aditza zer den eta nola erabili erakusten da.

Aditzaren aspektua, aditz laguntzailea: indikatiboa, subjuntiboa, ahalera eta agintera.

Horretarako zazpi ikus-entzunezko prestatu dira, era guztietako azalpen eta adibideekin.

OEA-ADITZA

EUSKAL ADITZA

Perpausa aditzaz eta aditzaren inguratzaileez osatutako egitura bat dela onartuz, aditza izango litzateke perpauseko gainerako osagaiei batasuna ematen dien elementua.

Behin aditz bat aukeratuz gero, perpausa behar bezala eratua egongo bada, aditz horrek ezartzen dituen eskakizunak bete behar dira, agerian edo ezkutuan.

ASPEKTUA

Adizki perifrastikoetan bi zati bereiz daitezke:

aditz nagusia eta aditz laguntzailea.

Aditz nagusia lau eratara ager daiteke:

  • Marka gabe –ekar() dezake-,
  • Burutua –ekarr(i) du-,
  • Burutugabea –ekar(tzen) du- eta
  • Gertakizuna –ekarri(ko) du-.

Lehenengoak ez dauka aspektu-markarik, beste hirurek bai, bakoitzak berea.

ADITZ LAGUNTZAILEA

Adizki nagusia + Adizki laguntzailea = Adizki perifrastikoa.

Adizki laguntzaileak, aditz laguntzaileen forma trinkoak besterik ez dira.

Hots: IZAN, EDUN, *EDIN eta *EZAN aditzen forma trinkoak.

INDIKATIBOA

Indikatiboan bi aditz laguntzaile dauzkagu:

IZAN eta *EDUN.

Lehenengoa NOR motako aditzekin erabiltzen da eta bigarrena NORK motakoekin.

SUBJUNTIBOA

Subjuntiboan *EDIN eta *EZAN aditz laguntzaileak erabiltzen dira.

NOR erako aditzek *EDIN hartzen dute.

NORK erako aditzek *EZAN.

  • Subjuntiboko adizkiekin, aditz nagusiak ez du aspektu-markarik hartzen.
  • Subjuntiboko adizkiek ez daukaten –KE modu -marka.

AHALERA

Ahaleran *EDIN eta *EZAN aditz laguntzaileak erabiltzen dira.

NOR erako aditzek *EDIN hartzen dute.

NORK erako aditzek *EZAN.

  • Aditz nagusiak ez du aspektu-markarik hartzen.
  • Ahalerazko adizkiek –KE modu-marka daramate.

AGINTERA

Agintera, batez ere, aginduak emateko erabiltzen da.

Nahiak, erreguak, aholkuak eta iradokizunak adierazteko ere erabil daiteke.

Euskaraz agintera hiru eratara adieraz daiteke:

  • ADITZOINA EDO PARTIZIPIOA: –Etor(ri)!–
  • ADIZKI PERIFRASTIKOA: –Etor zaitez!–
  • ADIZKI TRINKOA: –Zatoz!–